Trên thế giới có nhiều loại cây trồng nhưng chỉ 13 loại cung cấp tới 80% năng lượng tiêu thụ. Trên hết, gần 1 nửa lượng calories chúng ta nạp vào là đến từ các thực phẩm chính bao gồm lúa mỳ, ngô và gạo.
Tuy nhiên, các loại cây trồng chính này lại thường không phát triển tốt trong điều kiện nhiệt độ tăng cao hơn, lượng mưa không thể dự đoán trước và các hiện tượng thời tiết cực đoan khác. Ngay ở hiện tại, các quốc gia nông nghiệp đang phải chịu ảnh hưởng tới năng suất vụ mùa của mình từ hạn hán, sóng nhiệt và lũ quét.
Theo ông Festo Massawe, giám đốc điều hành Future Food Beacon Malaysia – nhóm chuyên nghiên cứu tác động của biến đổi khí hậu đối với an ninh lương thực, “chúng ta phải đa dạng hóa giỏ thực phẩm của mình”.
Trên hết, điều này cũng không chỉ bao gồm việc chúng ta ăn gì và phát triển nó thế nào. Điều cần làm ở đây là đầu tư vào mọi giải pháp khả thi từ nhân giống cây trồng để chúng có khả năng chống chịu với khí hậu tốt hơn cho tới các vấn đề về thực phẩm biến đổi gen trong phòng thí nghiệm. Theo nhận định của nhà sinh thái học Samuel Pironon từ Vườn Bách thảo Hoàng gia, Kew in London, công tác này còn cần bao gồm cả việc nghiên cứu các loại cây trồng mà chúng ta chưa biết đủ về nó.
Ngoài ra, sở thích tiêu dùng của người dân cũng là một yếu tố cần được cân nhắc. Theo bà Froehlich, một nhà khoa học nuôi trồng và thủy sản tại Đại học California, Santa Barbara, các yếu tố như bề ngoài đẹp đẽ, ngon và giá cả phù hợp vẫn là các yếu tố quan trọng.
Hiện có 6 loại thực phẩm hoàn toàn có thể đáp ứng các yếu tốt trên và có thể trở nên ngày càng nổi bật trong kệ hàng tạp hóa cũng như giỏ đồ của người tiêu dùng trong tương lai.
 |
Hạt kê có thể được sử dụng để làm nhiều món khác nhau. Ảnh: Getty Images |
1. Hạt kê
Liên hợp quốc đã tuyên bố năm 2023 là Năm quốc tế về cây kê. Trước đó, hạt quinoa cũng từng được vinh danh vào năm 2013, khiến doanh số bán hàng của nó tăng vọt.
Được trồng lần đầu tiên ở châu Á khoảng 10.000 năm trước, kê là một loại ngũ cốc chủ yếu ở các khu vực của châu Á và châu Phi. So với lúa mì, ngô và gạo, kê có khả năng chống chịu với khí hậu tốt hơn nhiều. Nguyên nhân là do nó cần ít nước và phát triển mạnh trong môi trường ấm hơn và khô hơn. Là một nguồn cung cấp carbohydrate, protein và các khoáng chất bao gồm kali, phốt pho và magiê, kê là một nguồn dinh dưỡng tốt có tính bền vững và kiên cường giống như các hạt ngũ cốc lâu đời khác gồm hạt lúa miến, teff và cây dền.
Hạt kê cũng có thể được chế biến thành mỳ hay thậm chí là cả ủ bia.
 |
Đậu Bambara có thể chống chịu được hạn hán tốt hơn nên đang được hướng tới mở rộng thay thế cây đậu tương. Ảnh: Getty Images |
2. Đậu Bambara
Đối với các sản phẩm sữa thay thế hiện nay, nổi tiếng nhất là sữa hạnh nhân và sữa đậu nành. Tuy nhiên, một lựa chọn thay thế tiếp theo mà các quán cà phê và người tiêu dùng có thể chú ý tới chính là sữa làm từ đậu Bambara - một loại cây họ đậu chịu hạn có nguồn gốc từ châu Phi cận Sahara.
Giống như các loại đậu khác, đậu Bambara chứa nhiều protein. Ngoài ra, nó còn chứa nhiều chất xơ cùng các khoáng chất điển hình như kali, sắt và magie. Do vi khuẩn trên cây chuyển hóa nitơ trong khí quyển thành amoniac, đậu Bambara phát triển tốt trên đất nghèo dinh dưỡng mà không cần bón phân hóa học. Theo ông Festo Massawe, hiểu rõ hơn về loài cây này có thể mở đường cho các chương trình nhân giống để giúp đậu Bambara trở nên phổ biến như đậu tương do loại đậu này tuy năng suất cao nhưng chịu hạn kém.
 |
Vẹm là loại trai đang được nuôi phổ biến tại Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và cả Việt Nam. Ảnh: Getty Images |
3. Vẹm
Vẹm cũng như các loài có 2 mảnh vỏ khác như hàu, sò điệp và nghêu, được dự đoán sẽ là loại thực phẩm chiếm tới khoảng 40% lượng hải sản vào năm 2050 theo một báo cáo năm 2020 trên tạp chí Nature. Không cần tưới nước hay bón phân, các trang trại nuôi các loài động vật thân mềm này là lựa chọn chính để mở rộng quy mô và từ đó sẽ giảm giá cho người tiêu dùng.
Tất cả các loài hai mảnh vỏ đều có giá trị dinh dưỡng cao nhưng theo bà Halley Froehlich, vẹm là loài “siêu bổ dưỡng” với protein, omega-3, vitamin B12 và các khoáng chất bao gồm sắt, mangan và kẽm.
Tuy nhiên, một nhược điểm duy nhất của loài động vật này tới từ việc chúng hiện đang bị đe dọa khi lượng carbon tăng lên thúc đẩy quá trình axit hóa đại dương. Trong trường hợp này, tảo bẹ có thể giúp giải quyết.
 |
Tảo bẹ không những có ích cho môi trường mà còn có nhiều công dụng đa dạng. Ảnh: Getty Images |
4. Tảo bẹ
Nguồn cung cấp: Vitamin, khoáng chất (iốt, canxi và sắt), chất chống oxy hóa
Là một loài thực vật có công dụng đa dạng trong thực phẩm tới mỹ phẩm và hóa chất, tảo bẹ còn rất thân thiện với môi trường. Đầu tiên, cách hấp thụ carbon dioxide trong quá trình quang hợp, nó có thể làm giảm độ axit của môi trường nước xung quanh.
Vì nguyên nhân đó, các hộ nông dân ở Maine và Alaska thường nuôi trồng tảo bẹ và động vật thân mềm hai mảnh vỏ cùng nhau để sinh vật có vỏ được hưởng lợi từ nước ít axit hơn.
Ngoài ra, tảo bẹ cũng cô lập carbon tương tự như một loài cây ở dưới nước, do đó trồng và ăn nhiều tảo bẹ hơn có thể tốt cho môi trường. Trong khi tảo bẹ và các loại rong biển khác đã được tiêu thụ rộng rãi ở châu Á trong hàng nghìn năm, chúng vẫn là một loài thực vật chưa được phổ biến tại phương Tây.
 |
Thân và rễ cây chuối giá có thể được lên men để nấu cháo hoặc làm bánh mỳ. Ảnh: Getty Images |
5. Cây chuối giả (Enset)
Thường được trồng tại Ethiopia, loài cây chịu hạn này có được biệt danh cây “chuối giả” nhờ hình dáng giống với cây chuối. Tuy nhiên, trái của nó không ăn được mà phần ăn được lại là phần thân và rễ.
Loại cây này còn thường được gọi là cây chống đói do tinh bột từ thân cây và rễ cây có thể được thu hoạch vào bất kỳ thời điểm nào trong năm. Điều này biến nó trở thành cây lương thực đáng tin cậy trong thời kỳ khô hạn, đặc biệt khi còn chứa cả canxi, kali và kẽm.
Theo 1 báo cáo năm 2021 trên tạp chí Environmental Research Letters, phạm vi trồng cây chuối giả có thể được mở rộng sang các khu vực khác của châu Phi và thậm chí xa hơn nữa. Tuy nhiên tác giả nghiên cứu James Borrell tại Vườn Bách thảo Hoàng gia lại cho biết quá trình chế biến loại cây này tương đối phức tạp nên bất kỳ sự mở rộng nào sẽ phải được dẫn dắt bởi các cộng đồng nắm giữ kiến thức bản địa.
Ở một diễn biến khác, tác dụng của cây chuối giả không chỉ dừng lại ở các món ăn như cháo hoặc bánh mỳ mà nó còn có thể được sử dụng để làm dây thừng hay vật liệu xây dựng.
 |
Là một loại thực vật phổ biến, cây sắn có giá trị dinh dưỡng cao và có thể sống cả trong khí hậu khắc nghiệt. Ảnh: Getty Images |
6. Sắn
Sắn là một loại rau củ giàu tinh bột và có khả năng chống chịu cao với khí hậu khắc nghiệt nhờ tính bền vững và các giá trị dinh dưỡng cao. Hiện đã được trồng ở hơn 100 quốc gia, sắn có thể chịu được nhiệt độ lên đến 40 ° C, chịu mặn và chịu hạn tốt.
Ngoài ra, sắn còn có một điểm cộng khác là mức CO2 trong khí quyển cao hơn giúp tăng cường khả năng chống chịu căng thẳng của loại cây này và có thể dẫn đến năng suất cao hơn.
Tuy sắn sống có chứa một lượng xyanua độc hại, hóa chất này có thể được loại bỏ bằng cách gọt vỏ, ngâm và nấu chín củ sắn lên.
