Chuối không chỉ là một loại thực phẩm, mà còn là một nguồn thu chính với ước tính gần 500 triệu người phụ thuộc vào chuối như một loại lương thực chính. Theo Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc, Ấn Độ là nhà sản xuất chuối hàng đầu thế giới với 31,5 triệu tấn, tiếp theo là Trung Quốc với 11,51 triệu tấn, sau đó là Indonesia, Brazil, Ecuador và Philippines. Vì một số quốc gia này trồng phần lớn cây chuối để tiêu thụ trong nước, hầu hết các mặt hàng xuất khẩu đến từ Trung và Nam Mỹ.
Tuy nhiên, thị trường lớn này đang bị đe dọa bởi một loại nấm có tên là Fusarium. Theo cảnh báo từ một nghiên cứu khoa học được công bố bởi Trung tâm Tài nguyên Thực vật của Việt Nam và Vườn Bách thảo Meise của Bỉ được Nikkei Asia trích dẫn, nấm Fusarium có thể xâm nhập vào cây chuối qua rễ và phá hủy các mạch và làm cho cây bị héo. Trong khi đó, các bào tử của nó còn có thể làm ô nhiễm đất trong nhiều thập kỷ.
Sự nguy hiểm của nấm Fusarium được chú ý lần đầu vào những năm 1950 khi loài nấm này tàn phá các cây chuối ở xung quanh Panama. Cũng vì vậy, nó được mệnh danh là dịch bệnh Panama. Hơn thế, nó chỉ ngừng lại sau khi gây thiệt hại hàng tỷ USD cho người trồng và gần như xóa sổ sản lượng giống chuối Gros Michel - giống chuối vốn là loại chủ lực được xuất khẩu và trồng trên thế giới cho tới khi dịch Panama xảy ra.
Hiện tại hơn một nửa số chuối được trồng khắp thế giới là giống Cavendish, một loại chuối có khả năng kháng bệnh tương đối trước Fusarium. Tuy nhiên, một chủng bệnh mới đã xuất hiện vào những năm 1990 và đang tấn công các vụ mùa chuối Cavendish ở Malaysia và nhiều quốc gia khác tại Đông Nam Á.
Được gọi là chủng nhiệt đới 4 hoặc TR4, loại nấm này còn được tìm thấy ở Colombia vào năm 2019 và Peru vào năm 2021, làm dấy lên lo ngại rằng toàn bộ vụ chuối trên thế giới có thể đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Chủng nấm này hiện đã được ghi nhận ở khoảng 20 quốc gia và được lây lan thông qua việc vận chuyển trái cây bị nhiễm bệnh hoặc qua đất hoặc vật liệu trồng bị lây nhiễm.
Ông Steven Janssens, một trong những tác giả của nghiên cứu, chia sẻ chuối là một trong những cây lương thực quan trọng nhất trên toàn thế giới. Do đó nếu Fusarium tiếp tục lây lan, ông "ảnh hưởng lên nhân loại có thể rất lớn". Tác động kinh tế của thị trường chuối đã được ước tính lên đến hàng chục tỷ USD và vì vậy, sự mất mát của chỉ một phần trong số đó thôi sẽ ảnh hưởng tới nền kinh tế toàn cầu.
 |
Thị trường chuối được ước tính trị giá hàng chục tỷ USD và sự mất mát của nó sẽ gây ra tác động lớn. Ảnh: Shutterstock |
Chuối hiện đại có nguồn gốc từ một giống không hạt bắt đầu được trồng ở Đông Nam Á vào khoảng năm 5.000 trước Công nguyên hoặc sớm hơn. Người trồng nhân giống cây bằng cách giâm cành giống hệt về mặt di truyền với cây "bố mẹ", làm tăng nguy cơ quần thể bị xóa sổ bởi mầm bệnh như TR4. Việc thiếu hạt giống làm cho việc lai tạo các giống mới có khả năng kháng bệnh tốt hơn trở nên khó khăn hơn nữa.
Để tránh được viễn cảnh này, việc phòng bệnh là một trong những chiến lược được thúc đẩy. Bằng cách cấy nhiều loại nấm Fusarium vô hại vào cây trồng, các vụ mùa có thể đạt được sức đề kháng cao hơn và từ đó bảo vệ được bộ rễ của mình.
Một biện pháp khác được ông James Dale, giáo sư tại Đại học Công nghệ Queensland ở Australia cùng nhóm của mình sử dụng chính là chỉnh sửa gen để phát triển cây chuối có khả năng chống lại nấm TR4. Tuy nhiên, giống chuối này sẽ không được trồng cho mục đích thương mại ở Australia cho tới cuối năm 2024.
