Trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế Việt Nam lần thứ 5 ngày 17/12, chia sẻ tại Chuyên đề 3 với chủ đề "Đẩy nhanh tiến độ giải ngân và nâng cao hiệu quả đầu tư công tạo động lực tăng trưởng kinh tế năm 2023", ông Nguyễn Quốc Hiệp - Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) cho biết, từ đầu năm 2022 và tiếp đến cả năm 2023, chủ trương của Chính phủ là tập trung đẩy mạnh đầu tư công để phục hồi và phát triển kinh tế. Quyết tâm rất cao của Chính phủ thể hiện rõ là nguồn vốn luôn sẵn sàng, đồng thời luôn đôn đốc quyết liệt các Bộ, ngành, địa phương thực hiện chỉ tiêu kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công.
"Mặc dù vậy, kế hoạch giải ngân đầu tư công của chúng ta vẫn không đáp ứng được yêu cầu. Theo số liệu thống kê của Bộ KHĐT tính đến 30/11/2022 giải ngân kế hoạch đầu tư vốn ngân sách Nhà nước là 338 nghìn tỷ chỉ đạt 58,33% kế hoạch năm mặc dù kế hoạch được chuẩn bị là 550 nghìn tỷ. Đây thật sự là một vấn đề đáng ngạc nhiên có tiền mà không tiêu được", ông Nguyễn Quốc Hiệp nhìn nhận.
Hai vướng mắc "ngăn" tiến độ giải ngân đầu tư công
Đại diện VACC cho biết, nguồn vốn đầu tư công trong giai đoạn này đến đang tập trung giải ngân cho các công trình hạ tầng kỹ thuật. Vì vậy thủ tục và các bước triển khai các công trình hạ tầng này sẽ quyết định tốc độ giải ngân của chúng ta. Theo đó, nguyên nhân có từ 2 góc độ:
Thứ nhất, thủ tục đầu tư và thanh quyết toán của các dự án còn có một số vấn đề cần khắc phục, tháo gỡ. Để rút ngắn thời gian và các thủ tục đấu thầu, Thủ tướng đã giao Bộ GTVT chủ trì cơ chế chỉ định thầu cho các gói thầu hạ tầng kỹ thuật với quy mô gói thầu khoảng 3.000 - 4.000 tỷ theo đề xuất của Hiệp hội nhà thầu. Về công tác giải phóng mặt bằng và cơ chế thanh toán cũng đã có tiến bộ hơn trong thời gian gần đây nên cũng tiết kiệm được khá nhiều thời gian cho các nhà thầu.
Tuy nhiên hiện việc chuẩn bị hồ sơ dự án như khảo sát, thiết kế dự toán … còn sơ sài chưa đảm bảo tiến độ và chất lượng nên đang là một khó khăn cho việc triển khai. Từ chỗ hồ sơ khảo sát thiết kế chuẩn bị dự án còn sai lệch nên trong quá trình triển khai thực hiện sẽ có thay đổi, phát sinh.
"Mà đã có phát sinh thì thủ tục thanh toán lại trở nên phức tạp, mất thời gian, các Ban quản lý dự án, chủ đầu tư đều ngần ngại xử lý", ông Hiệp nhìn nhận. Do đó, cần nâng cao chất lượng, đẩy nhanh hơn nữa khâu chuẩn bị dự án và có cơ chế rõ ràng về trách nhiệm, quyền hạn của các ban quản lý dự án, chủ đầu tư trong việc ký thanh toán và xử lý phát sinh để tạo điều kiện cho các nhà thầu, ông Hiệp kiến nghị.
Thứ hai, theo ông Hiệp, liên quan trực tiếp đến các nhà thầu xây dựng - đây là lực lượng cuối cùng sử dụng vốn đầu tư công vì vậy nếu các nhà thầu thực hiện được khối lượng lớn tức giải ngân sẽ nhanh.
Tuy nhiên, hiện các nhà thầu đang rất khó khăn, vướng mắc - đó là vấn đề đơn giá, định mức. Hệ thống đơn giá định mức đang áp dụng hiện nay vẫn còn nhiều bất cập không phù hợp thực tế khiến các nhà thầu quá thua thiệt.
Ông Hiệp lấy ví dụ, đối với các công tác đã có trong định mức của Bộ Xây Dựng nhưng khi áp dụng đơn giá đầu vào, nhân công, máy của địa phương để lập dự toán công trình thì quá thấp so với thực tế doanh nghiệp phải chi trả. Chẳng hạn, công tác đắp nền đường đơn giá là 16.000đ/m3 thực tế phải thuê khoán là 30.000đ/m3; công tác đắp cấp phối đá dăm theo định mức dự toán là 35.000đ/m3 giá thực tế thi công là 120.000đ/m3; công tác đóng cọc bê tông cốt thép theo định mức là 55.000đ/m3 giá thi công thực tế là 150.000đ/m3.
Đặc biệt đơn giá nhân công cũng hết sức bất hợp lý do các thông số thanh toán dựa trên hệ thống tiền lương cơ bản 2019 nên cho đến nay đơn giá nhân công sai lệch rất lớn so với thực tế. Sắp tới nếu hệ thống tiền lương được cải tiến thì việc thay đổi đơn giá tiền lương cho công trường càng cần gấp rút hơn.
Từ việc thiếu hụt một số định mức, đơn giá, một số thì bất cập so với thực tế (do các địa phương công bố đơn giá) nên các nhà thầu đang rất khó khăn, có nhà thầu như Vinaconex vừa bắt đầu triển khai gói thầu cao tốc Mai Sơn – Quế Lộ khi so sánh đơn giá gói thầu được duyệt và chi phí thực tế phải triển khai đã thấy chắc sẽ phải lỗ khoảng 40% nhưng không làm thì không có việc cho cán bộ nhân viên.
Mặt khác, hiện nay theo quy định chỉ định thầu - các gói thầu được chỉ định ở giai đoạn 2 đều phải tiết kiệm cắt giảm 5% so với dự toán gói thầu. Đây cũng sẽ là một khó khăn nữa cho các nhà thầu trong việc tính toán chi phí vì bản thân các đơn giá định mức đã thấp và thiếu hụt như vậy nay lại tiết kiệm thêm 5% sẽ là khó chồng thêm khó.
Chính vì những lý do trên nên một số công ty xây dựng xác định là không tham gia nhận thầu các công trình vốn đầu tư công vì tâm lý e ngại này mặc dù công việc giờ cũng rất khó khăn.
Rốt ráo để đầu ra của vốn ngân sách được lưu thông nhanh chóng
Từ những tình hình đó, chủ tịch VACC cho rằng để đẩy mạnh việc giải ngân đầu tư công, bên cạnh các chỉ đạo của Chính phủ về chuẩn bị ngân sách, giải phóng mặt bằng, cần có biện pháp giải quyết rốt ráo để đầu ra của vốn ngân sách ở các dự án đầu tư công được lưu thông nhanh chóng, cụ thể:
Cần nhanh chóng điều chỉnh và bổ sung hệ thống đơn giá định mức hiện nay. Cụ thể cần có kế hoạch rà soát phân loại các đơn giá, định mức để có kế hoạch bổ sung ngay trong quý 1/2023 cho kịp triển khai các dự án hiện nay. Bổ sung ngay các định mức chuyên ngành giao thông vào hệ thống định mức xây dựng làm cơ sở áp dụng cho các gói hạ tầng.
Có quy trình phân cấp, phân quyền cụ thể và quy định rõ ràng cho các Ban Quản lý dự án, chủ đầu tư để xử lý việc điều chỉnh, giải quyết các việc phát sinh, điều chỉnh các gói thầu song song với việc tập trung cải thiện chất lượng hồ sơ khảo sát, thiết kế, dự toán của các gói thầu
Cần nghiên cứu ban hành cơ chế tổng thầu, cơ chế liên danh, cơ chế xét thầu phù hợp cho các gói thầu xây dựng hạ tầng lớn sắp đến như dự án Sân bay Long Thành để tập hợp được sức mạnh của các nhà thầu Việt Nam.
"Chúng tôi hy vọng với sự quan tâm và quyết liệt của Chính phủ, công việc giải ngân vốn đầu tư công trong năm 2023 sẽ được đẩy nhanh hơn, đặc biệt trong 2023 chúng ta sẽ bắt đầu tập trung vào các dự án hạ tầng rất lớn như sân bay Long Thành", ông Hiệp kỳ vọng.
