Số lượng người tị nạn khí hậu ngày càng gia tăng
Biến đổi khí hậu đang tác động mạnh đến đời sống của con người trên toàn thế giới. Trong một báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), cơ quan này đã cảnh báo rằng sẽ có tới 216 triệu người có thể trở thành người tị nạn khí hậu vào năm 2050, bao gồm 86 triệu người ở châu Phi cận Sahara, 49 triệu người ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương và 40 triệu người ở khu vực Nam Á.
Người tị nạn thường được coi là những người buộc phải rời khỏi nhà cửa do chiến tranh hoặc đàn áp chính trị. Tuy nhiên, số lượng những người tị nạn khí hậu bị mất nhà cửa do thiên tai hay biến đổi khí hậu còn lớn hơn rất nhiều. Theo Trung tâm Giám sát dịch chuyển nội bộ (IDMC), tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Geneva (Thụy Sỹ), vào năm 2020, thế giới có 30,7 triệu người trở thành người tị nạn khí hậu, gấp 3 lần so với con số bị ảnh hưởng bởi xung đột vũ trang và bạo lực.
 |
| Số người mất nhà cửa do thiên tai tính theo khu vực. Nguồn: Trung tâm Giám sát dịch chuyển nội bộ (IDMC) |
Yếu tố lớn nhất đằng sau sự gia tăng người tị nạn khí hậu là số lượng thảm họa thiên nhiên ngày càng gia tăng. Theo Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), thập niên 2010 đã chứng kiến hơn 3.000 trận lũ lụt, hạn hán và các thảm họa khác, tăng từ con số 711 vào những năm 1970.
Sự kết hợp giữa các yếu tố theo mùa và sự nóng lên toàn cầu đã dẫn đến sự gia tăng các thảm họa lớn. Tại dãy Himalaya, miền bắc Ấn Độ, tuyết lở và lũ lụt do các sông băng tan chảy ra đã làm thiệt mạng hàng chục người vào năm 2021. Tại thành phố Durban của Nam Phi và các khu vực lân cận, hơn 13.000 gia đình đã mất nhà cửa vì lũ lụt và lở đất do những trận mưa như trút nước kỷ lục từ hôm 11/4.
“Đất nước này qua lũ lụt theo chu kỳ, nhưng cường độ và tần suất là những hiện tượng mới”, Ông Nhial Tiitmamer, người phụ trách môi trường cấp cao của Cao ủy Liên hiệp quốc về người tị nạn (UNHCR) nói với Nikkei Asia sau khi chứng kiến hậu quả của lũ lụt ở vùng Old Fanggak, phía bắc Nam Sudan.
 |
Người tị nạn khí hậu ở khu vực châu Phi. Ảnh: Climate Refugees |
Bãi đáp máy bay mà các quan chức UNHCR sử dụng để đến thăm nơi đây đã bị nhấn chìm từ năm 2019. Nhiều người dân trong khu vực đã mất nhà cửa, trang trại và gia súc, buộc phải chuyển đi nơi khác để tìm kiếm thức ăn.
Hơn 800.000 người bị ảnh hưởng bởi lũ lụt xảy ra ở miền bắc Nam Sudan trong năm ngoái và một nửa trong số đó trở thành người tị nạn nội địa. Người dân của khu vực nghèo khó nhất của Nam Sudan đang phải đối mặt với xung đột dân sự do ảnh hưởng của thiên tai.
Các quốc gia cần có biện pháp ứng phó gì?
Ở tây nam Bangladesh, nơi thường xuyên xảy ra các đợt triều cường và thiếu hụt thực phẩm do lốc xoáy, hàng chục nghìn người di chuyển đến thành phố cảng Mongla trong 10 năm qua. Chính phủ nước này đã mở rộng thành phố thêm 1/4 diện tích để tạo nơi sinh sống an toàn và làm việc cho người dân, đồng thời xây dựng các bờ kè và hệ thống thoát nước để bảo vệ khu vực này khỏi các đợt tấn công của thiên tai.
Nhưng chỉ một vài nước đang phát triển đã thực hiện hiệu quả các biện pháp đối phó trước các hiện tượng thời tiết cực đoan.
 |
| Thiệt hại kinh tế do thiên tai qua các thời kỳ. Nguồn: Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) |
Bà Mami Mizutori, đại diện đặc biệt của Tổng thư ký António Guterres về giảm thiểu rủi ro thiên tai tại Văn phòng Rủi ro thiên tai của Liên Hợp Quốc, nói rằng: "Nhiều nước đang phát triển dành ưu tiên thấp cho công tác phòng chống thiên tai vì họ phải đối phó với nhiều vấn đề khác nhau có thể xảy ra, chẳng hạn thiếu thực phẩm và xung đột vũ trang. Các nước phát triển có thể làm được rất nhiều điều để giúp đỡ họ”.
Các nhà lãnh đạo đang dần nhận ra một cuộc khủng hoảng tị nạn mới. Trong báo cáo tháng 1/2022, Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) nhấn mạnh sự cần thiết của khuôn khổ quốc tế mới để người tị nạn do biến đổi khí hậu. Trước đó, vào năm 2018, Liên Hợp Quốc đã thông qua một văn bản kêu gọi các quốc gia thành viên tạo điều kiện thuận lợi cho việc tái định cư xuyên biên giới dành cho người tị nạn khí hậu bằng việc cấp visa và các hỗ trợ khác.
Trên thực tế, các rào cản vẫn tồn tại. Công ước về người tị nạn của Liên Hợp Quốc tạo sự bảo vệ cho những người chạy trốn khỏi cuộc đàn áp và các vi phạm nhân quyền khác, nhưng không bao gồm đối tượng là người tị nạn khí hậu. Các nước phát triển cũng miễn cưỡng chấp nhận những người tị nạn như vậy vì e ngại dòng người nhập cư từ các nước nghèo đến sẽ ngày càng gia tăng.
WMO ước tính thiệt hại kinh tế do biến đổi khí hậu gây ra lên tới 1.400 tỷ USD trong giai đoạn 2010-2019, tăng gấp 8 lần trong vòng 40 năm qua. Đằng sau những con số thiệt hại nặng nề như vậy là hàng triệu người mất nhà cửa, công ăn việc làm và cơ sở hạ tầng sinh hoạt.
Người tị nạn khí hậu không chỉ là vấn đề của các quốc gia và khu vực bị ảnh hưởng trực tiếp. Vì thiên tai không phân biệt quốc gia và biên giới. Nhiều chuyên gia cho rằng cộng đồng quốc tế nên nỗ lực cùng nhau để cắt giảm lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính, tìm nơi ở và sinh kế cho những người phải di tản.
“Các quốc gia cần hợp tác trong việc cải thiện dự báo thiên tai, phát triển cơ sở hạ tầng có khả năng chống chịu các hiện tượng cực đoan và giáo dục về phòng chống thiên tai”, bà Mizutori nhận định.
